Beste belangstellenden van stichting Wederzijds,

Vanuit het bestuur zijn we dankbaar dat er zo’n grote groep mensen naar de conferentie kwam – meer dan 300 mensen hebben aandachtig naar de vier sprekers geluisterd. De muziek op de lier hielp ons om het gebrachte even te laten bezinken en ons met frisse aandacht te openen voor de volgende spreker. En wat een fijne plek was de Geertekerk voor ons allemaal. Binnenkort zal er een verslag van de conferentie op de website staan.

We gaan door! Volgend voorjaar komt er bij uitgeverij Christofoor een boek uit ‘Het maakt uit hoe je sterft – visies op euthanasie’. In dit boek komt een grotere groep auteurs aan het woord over gezichtspunten op en ervaringen met euthanasie.

Hieronder enkele reacties op de conferentie:

Nelle: Toen we van de conferentie thuiskwamen, waren we heel tevreden en hadden we een rijk gevoel. Wat hadden we veel gehoord, zonder dat we het programma als overvol hadden beleefd! Want er was, niet alleen tussen de voordrachten, maar ook in de inhoud stilte en adem geweest, zodat onze ziel goed had kunnen meekomen.
Mij hebben een paar dingen in het bijzonder getroffen:
– dat het aan de tijd is, autonoom en met vol bewustzijn over het eigen sterven te denken en er besluiten over te nemen, zoals Jaap van de Weg vertelde.
– dat het sterven een proces is, dat in het hele leven aanwezig is, dat de vraag om hulp bij het sterven eigenlijk een vraag om hulp bij dat proces is en niet een vraag om doodgemaakt te worden, maar wel om steun bij het leven van dat moment, omdat het soms toch wel akelig, moeilijk en pijnlijk is.
– dat het lijden bij het leven hoort, maar er tegenwoordig niet meer mag zijn en dat wij dat weer moeten leren, met lijden om te gaan.
– en zelfs, dat het stervensproces een ‘project’ van studie kan worden, het meest interessante van je leven.
Er kwam bij me op: in je stervensproces kun je laten zien, wat je in je leven hebt veroverd aan kwaliteit, aan menselijkheid, aan vergevingsgezindheid… Maar daar moet je wel vroegtijdig mee beginnen, wil je iets kunnen laten zien!

Cecile: Zoals we in de laatste levensfase naast de mens staan die ons nodig heeft, maar die wij ook nodig hebben, zo voelde de sfeer tijdens de conferentie. Wij, als autonome mensen, staan naast het wezen van euthanasie, zeggen geen ‘ja’, zeggen geen ‘nee’, maar zijn open en vragen – zoals Madeleen Winkler zei.
De beelden van de gesloten poort en de open poort die Jaap van de Weg ons mee liet beleven zal ik zeker gebruiken om het verschil voelbaar te maken, en wat dat mogelijk kan betekenen in het zicht op de dood. Zo eenvoudig en toch zó groots.

Marline: Als ik terug denk aan 6 oktober, dan heb ik het als heel als bijzonder ervaren dat er door de sprekers met een open houding en respect naar de mensen die euthanasie willen of er voor zijn gesproken werd. Niet oordelend. Op deze manier moet het toch mogelijk zijn om er meer mee naar buiten te komen. Een luisterruimte te creëren met mensen, hoe ze ook over euthanasie denken, om zo met elkaar de dialoog aan te gaan over het thema ‘Maakt het uit hoe je sterft’. Er is een zinvol begin gemaakt.

Henk: Het was een heel belangrijke en warme conferentie. Ik weet niet of er ook pers bij aanwezig was of dat jullie een perscommuniqué uitgeven, want zoals het de kliniek voor het levenseinde wel lukt de voorpagina van de Volkskrant te halen, zou het ook vanuit het oogpunt vrije en objectieve nieuwsgaring van belang zijn dat de inhoud van deze conferentie ook voor een breder publiek beschikbaar zou kunnen zijn.

Yvonne: Wat een mooie locatie hebben jullie als bestuur uitgezocht en wat een prachtige middag is het geworden met de vier lezingen vanuit verschillende hoeken over een lastig onderwerp. In de wandelgangen kreeg ik van de bezoekers mee, dat het een zeer inspirerende middag is geweest.

Meta: Jullie thema, zo goed gekozen, heeft op allerlei lagen bij velen veel los gemaakt. Jullie zijn vast gestimuleerd voor een vervolg. Goed dat Stichting Wederzijds nog meer gezicht heeft gekregen.

Bekijk hier de fotos op onze website.

Maakt het uit hoe je sterft?

Een vraag, een indringende vraag. Interessant om na te gaan wat je eerste antwoord op die vraag zou zijn. Misschien is dat ‘nee’. Want dood is dood. Iets wat ons allemaal eens zal overkomen, vroeg of laat, hoe dan ook.
Misschien is het antwoord ‘ja, dat maakt uit’. Vaak wordt dan gedacht aan de omstandigheden waaronder je sterft: eenzaam en alleen of juist omringd door dierbaren. En aan dat wat er aan het sterven voorafgaat: de lichamelijke en psychische aftakeling, het lijden, de uitzichtloosheid. En de angst daarvoor. Angst is een belangrijk motief achter de vraag naar euthanasie. Dat wil dan niet zeggen, dat angst altijd direct zichtbaar is achter de wens om ‘zelf uit te maken wanneer ik sterf’, ‘waardig te willen sterven, zonder lijden’. Wil iemand echt dood? Of wordt de doodswens ingefluisterd door de vrees voor het (verwachte) lijden?

We zijn eraan gewend geraakt om lijden te zien als iets nutteloos, iets om te vermijden. Maar als je terugkijkt op je leven, dan zijn het vaak de momenten van lijden waarin je het meest hebt geleerd, waarin je jezelf het meest hebt ontwikkeld. We staan voor de opgave ook de betekenis, de zin van het lijden voor het levenseinde te onderzoeken en te wegen. Dat hangt samen met het mensbeeld dat je eigen is. Als je het beeld hebt dat er niets meer is na de dood, waarom zou je er niet gewoon uitstappen als dat kan? Als je vertrouwen hebt dat je leven na de dood in een andere, niet-lichamelijke, vorm doorgaat, kan dat een ander perspectief geven aan de laatste, vaak zware periode van je leven. Zoals iemand zei, een paar uur voor zijn overlijden: ‘Ik ben zò benieuwd hoe het verder zal gaan!’.

U kunt hier het boekje via onze website bestellen

Gedenkstondes en vieringen rondom Allerzielen

Rotterdam

Gedenkstonde voor de gestorvenen

m.m.v. Euritmiegroep Den Haag
29 oktober, 20 uur
Rudolf Steinercollege
Tamboerstraat 9, Rotterdam

Maastricht

Gedenkstonde voor de gestorvenen

2 november, 20 uur,
Onderbouw Bernard Lievegoed-school,
Leuvenlaan 35, Maastricht-Randwijck

Zutphen

Kunst tilt op in verbinding met gestorvenen

met gedichten, euritmie en muziek
2 november, 20 uur
Vrijeschool De Zonnewende
Valckstraat 3, Zuthpen

Haarlem

Gedenkstonde voor de gestorvenen

met euritmie, muziek en verhaal
3 november, 16 uur
Prinsenbolwerk 3b, Haarlem

Breda

Gedenkstonde voor de gestorvenen ‘Het hart van mijn gevoel’

m.m.v. Euritmiegroep Den Haag
3 november, 19.30 uur
Grote zaal van de Rudolf Steinerschool
Minckelersstraat 27, Breda

Amsterdam

Allerzielenviering ‘Liefde in geboorte en dood’

4 november, 12 uur
Andrieskerk
A.J. Ernststraat 869, Amsterdam

Eindhoven

Kunst tilt op in verbinding met gestorvenen

met gedichten, euritmie en muziek

4 november, 14 uur
Vrijeschool Brabant
Nuenenseweg 6, Eindhoven

Zwolle

‘In liefdevolle herinnering’ – herdenkingsmoment voor de gestorvenen

met muziek, lezing, poëzie en beweging
4 november, 14.30 uur
Vrije School
Bachlaan 8, Zwolle

Zeist

Gedenkstonde voor de gestorvenen

5 november, 20 uur
Stichtse Vrijeschool
Socrateslaan 24, Zeist

Bergen

Herdenking van de gestorvenen ‘Ik noem je naam…’

Uitvoering rond Allerzielen door gezelschap Melopee
9 november, 14.30 en 20 uur
Huize Vonder
Spaansche Pad 10, Bergen

Arnhem

Kunst tilt op in verbinding met gestorvenen

met gedichten, euritmie en muziek
9 november, 20 uur
Parcivalschool
Zwanebloemlaan 4, Arnhem

Bekijk deze en alle andere activiteiten op onze website

Lezingen

Dood, een andere vorm van leven?

Lezing door Marie-Hélène van Tol, geestelijke in de Christengemeenschap
1 november, 20 uur
Novaliscollege
Sterrenlaan 16, Eindhoven

Een ander licht op euthanasie

door Hans van Delden, hoogleraar medische ethiek, en Marianne de Nooij, geestelijke in de Christengemeenschap, georganiseerd door de Antroposofische Vereniging in Nederland en de Christengemeenschap.

Bij leven hoort sterven. Maar hoe kijk jij ernaar? Je ervaringen en verwachtingen rond het sterven hangen sterk samen met je eigen perspectief op de dood. Vanuit een materialistisch perspectief is de dood het uiteenvallen van de lichaamsfuncties en daarmee het verdwijnen van de mens in de ontbinding. Vanuit een spiritueel perspectief betekent de dood iets anders: een overgang naar een geestelijk bestaan. Wil je dat bewust meemaken of juist niet? Misschien is het in onze vergrijzende samenleving juist een opgave om een nieuwe kunst van het sterven te ontwikkelen, als laatste hoofdstuk van de zo veel omarmde levenskunst?
Een interessant vraagstuk voor jou? De AViN en de Christengemeenschap organiseren 3 avonden met lezingen van twee bijzondere sprekers. Zij nemen je mee in de wereld van bewustzijnsontwikkeling, religie, geesteswetenschap en kunst. Over het omgaan met sterven en gestorvenen. Ook verrassen we je met een muzikaal intermezzo.

Den Haag

Vrijdagavond 16 november, 20.00 uur
Vreedehuis
Riouwstraat 1, Den Haag

Arnhem

Woensdagavond 21 november, 20.00 uur
Johanneskapel
Brugstraat 5, Arnhem

Amsterdam

Donderdagavond 22 november, 20.00 uur
Andrieskerk
A.J. Ernststraat 869, Amsterdam

Bekijk deze en alle andere activiteiten op onze website

DREMPEL magazine, over leven met sterven

Door Thom Kloes

Voor me ligt ‘Drempel’ 2018 / 2019. Een speciale uitgave van het Landelijk Expertisecentrum Sterven, zo lees ik op de voorkant van het glossy blad met 106 bladzijden.
In het voorwoord noteert Ineke Koedam, bestuursvoorzitter van het expertisecentrum en hoofdredacteur van het blad: ‘In Drempel nemen wij u mee in de betekenisvolle ervaringen, voor, tijdens en na het sterven.’ En: ‘Wanneer wij het weten uit te houden in het niet-weten, zullen we ons kunnen openen voor het nieuwe. Het nieuwe dat zich in het verborgene van deze overgang schuilhoudt en waar ieders verlangen naar uit gaat, dwars door de angst heen.’

Op grond van deze beeldende beschrijving verwacht ik tweeërlei. Ten eerste, een open benadering van het sterven en de dood, zonder dogmatische standpunten. En ten tweede, nieuwe, geruststellende perspectieven op sterven en dood.
‘Drempel’ stelt in beide verwachtingen niet teleur. De vele persoonlijke beschrijvingen en ervaringen met het sterven en de dood, ademen een open sfeer die recht doet aan het adagium ‘leven met sterven’, iets dat in al zijn vanzelfsprekendheid toch nog bijzonder is en in wezen een kunstzinnige aanpak vraagt.

Naast de persoonlijke ervaringen biedt het blad een achttal artikelen met meer objectieve informatie. Zoals:

• wat gebeurt er als iemand sterft;
• wat zijn de signalen waardoor we weten dat ‘het moment’ nadert;
• vier aspecten van het zelfgekozen levenseinde;
• hoe rituelen het sterven kunnen verlichten;
• spirituele tradities binnen verschillende culturen.

Onder deze categorie valt ook het artikel van Pim van Lommel over levenseinde-ervaringen en bijna-doodervaringen, onder de titel ‘Sterven is net zo normaal als geboren worden’.

Veelzijdig en informatief is Drempel zeker. De veelzijdigheid wordt bevestigd door de ruime spreiding die we zien bij de sponsors (er staan geen advertenties in het blad): van de Iona Stichting, via onder meer een kloosterorde, een uitvaartonderneming, tot het UMC in Amsterdam.

Het is zeer aan de tijd om het sterven en de dood te normaliseren en te humaniseren. Drempel draagt daar ondubbelzinnig aan bij.

Drempel is te bestellen via www.drempelmagazine.nl, prijs: €8,95.